نخستین نشست نخبگانی مرکز تحقیقات و توسعه وقف دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی با عنوان «بازاندیشی نسبت امور خیریه با دانشگاه» در مرکز بین‌المللی همایش‌های ابوریحان دانشگاه شهید بهشتی در تالار حکیم خیام با حضور محققان و مدیران سازمان اوقاف و امورخیریه، وزارت علوم و دانشگاه در مورخه ۱۷ اسفندماه با حضور دکتر سید حسن صدوق، سرپرست دانشگاه شهید بهشتی، دکتر سید مصطفی محقق داماد، استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، معاون پژوهشی مرکز تحقیقات و توسعه وقف، دکتر ابطحی معاون پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی، دکتر خرقانی، رئیس گروه توسعه مشارکت‌های مردمی و دانش آموختگان دانشگاه شهید بهشتی، مهندس سلیمانی، دبیر ستاد خیرین وزارت علوم، دکتر حسین مقیسه، رئیس مرکز تحقیقات و توسعه وقف، دکتر زهیر صیامیان گرجی، دانشگاه شهید بهشتی، مهندس محمد روح الامینی، معاون پشتیبانی سازمان اوقاف و امور خیریه، مهندس رحیمی، معاون پشتیبانی سازمان اوقاف و امورخیریه، مهندس جعفری، پژوهشگر حوزه وقف در عرصه علوم، مهندس بنی کریمی، مدیرعامل بنیاد دانشگاهی شهید بهشتی، دکتر محمدحسین شریف زادگان، استاد دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی و عضو شورای علمی مرکز تحقیقات وقف، و جمعی دیگر از محققان، خیرین و صاحب نظران این عرصه با تأمل در وضیت کنونی نسبت امور خیریه با دانشگاه در کشور در فضایی صمیمی آغاز به‌کار کرد.

 

 استاد دانشمند دکتر سید مصطفی محقق داماد سخنران بعدی این نشست بودند؛ دکتر محقق در ابتدای سخنرانی خود با قرائت آیات ۱۴۸ سورهٔ بقره و ۴۸ سورهٔ مائده به توجه اسلام در امرکردنِ مسلمانان به سبقت‌گرفتن از یکدیدگر در امور خیر اشاره کردند؛ چرایی پیشی گرفتن کشورهای غیر دینی از کشورهای دینی در انجام امور خیریه محور بعدی سخنان ایشان بود. بر اساس سخنان این استاد دانشمند سنت تأمین منابع مالی حوزه‌های علمیه از خیرین، و نه از طرف حکومت، سنتی دیرپا در سابقهٔ علمی ایرانی- اسلامی بوده که به‌مرور زمان ضعیف و ضعیف‌تر شده است. ایشان خاطرنشان کردند این ضعف را با برآمدن سلسلهٔ پهلوی به‌همراه بدبینی مردم نسبت به نظام اوقاف در آن دوره بیشتر شده‌است. استاد محقق داماد در ادامه به ضرورت رفع موانع حقوقی و گسترش نظام‌های وقفی جدید مانند بنیادها و تراست‌ها مطالبی را ایراد فرمودند. از نظر ایشان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی یکی از مهم‌ترین و بالقوه‌ترین قشرها برای بارورسازی نظام‌های وقفی مدرن در دانشگاه‌اند. سخنران ویژه این نشست در پایان سخنان خود بار دیگر به ضرورت استقلال نهاد دانشگاهی از بودجه‌های دولتی و تکیهٔ آن‌ها بر منابع مالی داوطلبانهٔ خیرین و واقفان دانشگاهی اشاره کردند.

 

مهندس روح‌الامینی معاون پشتیبانی سازمان اوقاف در ادامهٔ نشست به بیان سبقه‌ای از پروژه‌ای که توسط مهندس جعفری ارائه شد، پرداخت. وی تشریح کرد که طی دو سال گذشته برای توسعه فرهنگ وقف در کشور با توجه به نیازهای روز جامعه یک کار مطالعاتی  طراحی شد و آنچه در این کار مطالعاتی مورد توجه قرار گرفت یافتن و به‌کاربستن سازوکارهای مدیریتی امور خیریه و وقف در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی به شیوهٔ تطبیقی بوده‌است که طی جلسه‌ای در آذرماه، نتایج حاصل از این پروژه به سمع و نظر مسئولین رسید و در نهایت به پیشنهاد دکتر مقیسه و دکتر صیامیان در مرکز تحقیقات و توسعه وقف دانشگاه شهید بهشتی نیز نتایج پژوهش مجدداً ارائه شد. معاون پشتیبانی سازمان اوقاف و امور خیریه با اشاره به ظهور رویکردهای جدیدی دربارهٔ پیونددادن امور خیریه با علم و فناوری در کشور، بیانات مقام معظم رهبری در سیاست‌های ابلاغی ایشان در حوزهٔ علم و فناوری، نقش تعریف‌شده برای وقف و امور خیریه در علم و فناوری مندرج در نقشهٔ جامع علمی کشور، و تشکیل دبیرخانهٔ توسعهٔ وقف در عرصهٔ علم و فناوری در سازمان اوقاف و امور خیریه با وزارت علوم، وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش را به‌عنوان ابلاغ قانونی و گام‌های عملی برای تحقق این امر برشمرد. روح‌الامینی خاطرنشان کرد بنای سازمان اوقاف برآن است که بتواند اعتماد عمومی را برای مشارکت همگانی در وقف و امور خیریه افزایش دهد. وی ضمن بیان شرحی اجمالی از برنامه‌های سازمان اوقاف بیان داشت که طی دو سال اخیر، برنامه‌ای برای گسترش وقف جمعی در حال اجراست. روح‌الامینی ابراز امیدواری کرد که با کمک انعقاد تفاهم‌نامه با مرکز تحقیقات وقف، بتوان زمینهٔ برقرارسازی پیوند میان وقف و امور خیریه با دانشگاه، نه در مقاصد معمولی همچون احداث خوابگاه و تأمین تغذیهٔ دانشجویان، بلکه در زمینهٔ توسعهٔ وجه آموزشی و پژوهشی، فراهم آید.​​​​​​​

 

دکتر خرقانی رئیس هیئت مدیره بنیاد دانشگاهی شهید بهشتی ضمن ارائهٔ گزارشی از برنامه وزارت علوم در برقراری ارتباط میان امر خیر و دانشگاه و نمونهٔ آزمایشی آن در دانشگاه شهید بهشتی، بیان داشت در همین راستا در سال گذشته نهادی به نام دفتر مشارکت‌های مردمی در دانشگاه شهید بهشتی به منظور دستیابی به دو هدف تأسیس شده‌است: نخست تأسیس بنیاد خیریه‌ای با وظیفهٔ حمایت از علم و تحقیقات و فناوری و دوم تشکیل مجموعه‌ای متشکل از فارغ التحصیلان دانشگاه شهید بهشتی به‌واسطهٔ ایجاد یک وبسایت برای جذب و ساماندهی کمک‌های آنان. وی تشریح کرد که این اقدام ذیل اهداف بنیادی است که وزارت علوم زیر عنوان بنیاد ملی حمایت از علم و تحقیقات و فناوری طراحی کرده‌است. رئیس هیئت مدیره بنیاد شهید بهشتی در ادامه با ذکر مثال‌هایی از بنیادها و شرکت‌های وقفی در سراسر دنیا و به‌کارگیری وقف در تأمین هزینه‌های دانشگاه‌های طراز اول جهان، ضرورت سوق‌دادن وقف و دانشگاه‌های کشور بدان سو را خاطر نشان کرد.

 

دکتر ابطحی، معاون محترم پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی نیز ضمن ابراز خرسندی از برگزاری این نشست، بیان داشت این معاونت آمادگی کامل دارد از اجرای ایده‌های مطرح‌شده در این نشست از طرف استادان و مدیران مربوطه در برنامه‌های پژوهشی دانشگاه حمایت کند به خصوص که با استفاده از ساختار برنامه علمی دانشگاه شهید بهشتی، امکان برنامه‌ریزی برای تحقیقات کاربردی به شکلی هدفمند و مدیریت‌شده نیز وجود دارد. به خصوص که موضوع وقف و علم ذیل برنامه‌ای در دانشگاه شهید بهشتی زیر نام «حکمرانی صالح» می‌تواند قرار گیرد که طی آن قرار است ۵۰ درصد پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد باید در این موضوعات تعریف شود.

 

دکتر شریف زادگان، استاد دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی، با آغاز سخنان با ابراز امیدواری نسبت به ایجاد زمینهٔ همکاری مشترک دانشگاه شهید بهشتی و سازمان اوقاف، از سازمان اوقاف خواست موانع توسعهٔ وقف را بررسی کرده همکاری مداوم با دانشگاه را در برنامه‌های خود قرار دهد. وی در ادامه گفت دو مانع بر سر راه توسعهٔ وقف مردمی وجود دارد: نخست موانع اداری و دوم تصویر سنتی از وقف و امور خیریه در ذهن مردم. وی با ذکر مثال‌هایی تاریخی همچون ربع رشیدی و موقوفات آن، به دیرپایی سنت وقف علمی اشاره کرد و ضرورت بازسازی اعتماد عمومی به وقف را از مهمترین گام‌ها در توسعهٔ وقف علمی دانست. دکتر شریف زادگان، عدم تمکن مالی را با امر خیر و وقف مانعه الجمع ندانست و بیان داشت حتی با اهدای یک کتاب یا تجمیع خیرات از طریق ایجاد مؤسسات سهامی نیز می‌توان به گسترش وقف و امور خیریه یاری رساند. وی به‌کارگیری سرمایهٔ انسانی ایرانیان خارج از کشور را یکی دیگر از ظرفیت‌های بالقوهٔ مغفول‌مانده دانست.

 

مهندس سلیمانی، دبیر ستاد خیرین وزارت علوم، در مقام آخرین سخنران این نشست بیان داشتْ در دوره‌های درخشش فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی، وقف علمی نقش پررنگی ایفا می‌کرده‌است. وی با ذکر تجربهٔ وزارت علوم در زمینهٔ کمک‌های مردمی، «صلح» را صورت مقبول کمک‌های مردمی نسبت به وقف دانستند. سلیمانی در ادامه به شرح عملکرد دکتر امید در ایجاد ستاد خیرین وزارت علوم پرداخت. وی تشریح کرد تا پیش از تشکیل این ستادْ کمک‌های مردمی عموماً به شکل سازمان‌نایافته‌ای دریافت می‌شد. اما با تمهیداتی که این ستاد اندیشیده‌است، برای هر دانشگاه بنیادهای خیرینی جهت سامان‌دهی به کمک‌های مردمی درنظرگرفته شده‌است و تا کنون ۵۴ دانشگاه در مرحله‌ای از تأسیس این بنیادها قرار دارند. سلیمانی آورده‌های مردمی در چند سال اخیر را رقمی در حدود ۸ هزار میلیارد ریال عنوان کرد. وی مدل مشارکت مردمی را به دو صورت انجام یک پروژهٔ عمده توسط یک نفر و وقف جمعی به صورت مشارکت جمعی در انجام یک پروژه ذکر کرد. سلیمانی عرصهٔ مشارکت مردمی را دو حوزهٔ نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مطرح نمود و اظهار داشت علاوه بر موضوعات معمولی مثل ساخت خوابگاه، بسیاری از خیرین در موضوعات پژوهشی نیز اقدام به اعطای کمک‌هایی کرده‌اند. در پایان وی بیان داشت که مرکز تحقیقات و توسعه وقف دانشگاه شهید بهشتی می‌توان به عنوان بازوی پژوهشی وزارت علوم عمل کنند.

 

جمع‌بندی

دکتر صیامیان در پایان این نشست افزود که این هم‌اندیشی مقدمه‌ای برای استمراربخشی به این نشستها برای تبدیل مرکز تحقیقات وقف به مرکزی برای برقرارسازی ارتباط میان نهادها و سازمان‌های مرتبط است. وی هم‌چنین گنجاندن بندی با مضمون تبدیل دانشگاه شهید بهشتی به مرکزی برای پیاده‌سازی برنامه‌های علمی سازمان اوقاف و وزارت علوم را نیز در پایان این نشست مطرح ساخت که با اجرای موردی این برنامه‌ها بتوان از ان برای برنامه‌ریزی و الگوبرداری برای دیگر دانشگاه‌های کشور استفاده کرد.

در نهایت، نشست مذکور با حضور دکتر سید حسن صدوق، سرپرست محترم دانشگاه شهید بهشتی، و سخنرانی ویژه دکتر سید مصطفی محقق داماد همراه، مدیران، محققان و صاحب نظران، منعقد و بستری برای به تبادل آراء در خصوص ایجاد زمینه مناسب برای هدایت امور خیریه به سوی نهاد علم و مراکز علمی و دانشگاهی شد. در پایان مقرر گردید مرکز تحقیقات وقف و امور خیریه دانشگاه شهید بهشتی، به عنوان تنها مرکز علمی دانشگاهی در حوزه تحقیقات وقف، طراح و مجری برنامه‌های علمی وزارت علوم و سازمان اوقاف در زمینه توسعه رابطه وقف و امور خیریه با نهاد علم قرار گیرد.